Tijdens de Museumweek 20 t/m 26 april 2020 kunnen we dit pronkstuk helaas alleen digitaal laten zien. De online bezoeker kan in deze Museumweek elke dag iets meer ontdekken over dit bijzondere servies.

Foto servies – Inventarisnummer: v2521 datering: eerste helft 19e eeuw

Maandag 20 april 2020

  • Inleiding

Een fraai servies, beschilderd met dorpsgezichten uit Zuid-Holland. Het is al een tijd in het bezit van Museum Joure. In 2003 kreeg het museum een grote collectie objecten op het gebied van koffie, thee en tabak vanuit het opgeheven Douwe Egberts museum in Utrecht.. Dit servies was een van de schenkingen.

Het staat de laatste jaren in het Empire theehoekje. Onopvallend. Tijd om dit mooie servies onder de aandacht te brengen tijdens de Museumweek en er eerst onderzoek naar te doen. Want er is eigenlijk weinig bekend over dit servies. Het Douwe Egberts museum heeft het in 1978 gekocht op de veiling in Amsterdam. Verder is er niets beschreven. Dit servies bestaat uit een koffiekan, theekan, melkkan, spoelkom en zes kop en schotels. De suikerpot ontbreekt, niet onwaarschijnlijk dat deze ooit in scherven is gevallen. Of er meer kop en schotels bij hebben gehoord is niet bekend. Het koffie- en theeservies is gemaakt van porselein en fraai beschilderd met dorpsgezichten en heeft veel verguldsel. De strakke vormgeving en het vele verguldsel past in de Empire periode begin 19e eeuw.

Bij keramiek let je meteen op de merken. Deze zijn summier op dit servies. Alleen onder de spoelkom staat in onderglazuur een in blauw email geschilderd merk, het lijkt een V met op beide poten ook een kleine v. Of je kunt het als twee pijlen zien. Daarnaast het cijfer 8. Op twee schoteltjes is een in het porselein gedrukte sierletter L te ontdekken. Na een zoektocht leidt dit merk naar de porseleinfabriek La Courtille in Parijs. Deze fabriek van porselein in harde pasta, is in 1772 door Jean-Baptiste Locré opgericht in een gebied in Parijs, La Courtille genaamd. Locré werd in december van hetzelfde jaar vergezeld door Laurent Russinger. Tegen 1773 had de fabriek zijn merkteken van twee gekruiste pijlen geregistreerd bij de luitenantgeneraal van de Parijse politie. In 1787 verkocht Locré het bedrijf aan Russinger. Na het vak te hebben geleerd aan zijn opvolgers, de gebroeders Pouyat, ging Russinger in 1808 met pensioen. Porseleinfabriek Courtille is tot 1823 in bedrijf geweest.

(bron: website Britisch Museum, bibliografie Aileen Dawson ‘French Porcelain – A Catalogue of Britisch Museum Collection, London, 1994)

Van deze fabriek is meer fraai beschilderd porselein bekend. Onder andere dit zelfde model servies maar met andere afbeeldingen.

Dinsdag 21 april 2020

  • Dorpen Zuid-Holland

Op elk onderdeel van het servies in Museum Joure is een ander dorp uit de provincie Zuid-Holland afgebeeld. Met de hand erop geschilderd en verguld en daarna nog een keer in de oven gestookt om het afwasbestendig te maken.

Welke dorpen staan erop en waarom zijn deze dorpen op dit servies geschilderd?
De volgende dorpen zijn op het servies afgebeeld, soms twee verschillende dorpen per serviesdeel:
HET DORP WADDINXVEEN – spoelkom
LANGERAAR KORTERAAR – spoelkom
HET DORP BOSKOOP – theepot
HET DORP WOUBRUGGE – theepot
T DORP ALPHEN – koffiekan
LANGERAAR KORTERAAR? – melkkan
HET DORP ZEEVENHOOVEN – kopje
HET DORP HAZARSWOUDE – kopje
HET DORP SLUYPWIJK – kopje
HET DORP RHIJNZATERWOUDE – kopje
T DORP OUDEWETERING – kopje
HET DORP HOOGMADE – kopje

Al deze dorpen liggen aan het water en dit is ook te zien op de afbeeldingen op het servies. Waarom zijn deze dorpen afgebeeld en hoe komt de schilder aan de afbeeldingen? Na contact met de Historische verenigingen en musea in deze dorpen werd het duidelijk waar de dorpsgezichten vandaan komen.

Woensdag 22 april 2020

  • Stad- en dorpbeschrijver van Rhijnland II


Kaart Zuid-Holland, 1867

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

Kaart Zuid-Holland, 1687

geschiedenisvanzuidholland.nl

Zuid-Hollandse dorpen op een servies: Waddinxveen, Korteraar, Langeraar, Boskoop, Woubrugge, Alphen, Zevenhoven, Hazerswoude, Sluipwijk, Hazerswoude, Oude Wetering en Hoogmade. Dorpen die genoemd worden in het laatste werk De Nederlandsche stad- en dorpbeschrijver door de Amsterdamse schrijver Lieve van Ollefen. Het is uitgegeven in samenwerking met R. Bakker door H.A. Banse te Amsterdam. Het totale werk bestaat uit acht delen, uitgegeven tussen 1791 en 1811. In de boeken zijn ovale gravures van de dorpen opgenomen.

Het achtste en laatste deel van het werk komt in 1801 uit en beschrijft de dorpen en steden van Rhijnland II, het oostelijk deel, rondom Alphen aan de Rijn. Een aantal van deze dorpen komt voor op het koffie- en theeservies.

Rhijnland is het gebied rond de Oude Rijn, ooit was dit de noordgrens van het Romeinse rijk. Met de vele vertakkingen van deze rivier, strekt het Rhijnland zich globaal uit van Utrecht tot aan Katwijk aan Zee. De vele waterwegen zijn van groot belang geweest voor het ontsluiten van de dorpen en steden voor handel en vervoer.

Van Ollefen beschrijft in zijn werk de dorpen zoals hij ze zag. Behalve de ligging zijn ook de bereikbaarheid ervan met het openbaar vervoer, in die tijd de postkoets of trekschuit, en de kwaliteit van de wegen beschreven. Verder een stukje geschiedenis van die plaats en de beschrijving van het wapen van de stad, dorp of heerlijkheid. Hoe natuurgetrouw de gravures zijn weten we niet precies. Veel dorpen zijn in ieder geval al veel ouder dan 1801. Op het kaartje uit 1687 staan de meeste al aangegeven.

In de publicatie worden de beschrijvingen van de stad of het dorp voorafgegaan door een prent in een ovaal met daaronder de plaatsnaam en het stadswapen. De gravures zijn gesigneerd met Anna C. Brouwer fec., Anna Catharina Brouwer. Geboren in 1772 in Amsterdam. In eerdere werken heeft Anna Brouwer de gravures ook voorzien van de naam van de tekenaar of schilder naar wiens ontwerp de gravure gemaakt is. In de laatste uitgave kunnen we ervan uitgaan dat de gravures van haar hand zijn.

Haar ontwerpen laten een speelse en levendige interpretatie van het stadsgezicht zien. Op een donkere voorgrond plaatst zij decoratieve figuren, zoals boeren op het land, pijprokende heren, vissers, moeder met kind, wijzend naar de stad of spelende kinderen. De voorgrond contrasteert met de lichtere afbeelding van de stad of het dorp, het zorgt voor een sterke dieptewerking. Haar gravures zijn uiterst gedetailleerd en minutieus.

In 1976 is een herdruk van De Nederlandsche stad- en dorpbeschrijver verschenen bij de Europese Bibliotheek in Zaltbommel, nadat in 1964 een herdruk van uitsluitend de pagina’s met illustraties was verschenen bij dezelfde uitgever.

Het kan niet anders dan dat deze prenten uit 1801 als voorbeeld hebben gediend voor de beschildering van het servies in Museum Joure.

(1801) Deel VIII: Rhijnland (oostelijk deel, rondom Alphen aan den Rijn met o.a. Leiderdorp en Waddinxveen)

Donderdag 23 april 2020

  • Spoelkom

Welke dorpen zijn afgebeeld op de spoelkom? De dorpen Waddinxveen en Langeraar-Korteraar.

De spoelkom behoort vaak als onderdeel bij het koffie- en theeservies. Handig om de theebladeren of koffiedik uit het kopje te spoelen. Op de onderkant van alleen de spoelkom is een merk te vinden in blauw. Tot op heden gaan we er vanuit dat het van de porseleinfabriek La Courtille, Parijs is. Of het servies daar is beschilderd of elders is niet bekend.


Wat waren de kenmerken van deze dorpen rond 1800? De tekst onder de prent geeft het in het kort weer:

HET DORP WADDINXVEEN
Den Landbouw, Tegelbakkery
Papier-fabriek, Meebrouwery
En Turfhandel doen dit ambacht thans floreeren.
In’t alles brengt veel voordeel aan
Geeft ‘d Ingezeet’nen goed bestaan
En doet hun daaglyksch werk in ruime winst verkeeren.

De foto’s van de spoelkom komen overeen met de prenten uit De Nederlandsche stad- en dorpbeschrijver. Zelfs de figuren en dieren zijn in dezelfde houding nageschilderd. De porseleinschilder moest wel zelf de kleuren bedenken. Het is dus de vraag of de huisjes en de kerk in het echt wit waren of dat de schilder dit zo geïnterpreteerd heeft vanaf de prent.
Het was heel gewoon in die tijd om prenten en gravures te kopiëren en te gebruiken voor afbeeldingen op bijvoorbeeld zilver, op keramiek of om in hout uit te snijden.

Van Ollefen schreef in zijn beschrijving van Waddinxveen dat het dorp ‘…door de verveningen met grote en wijd uitgestrekte plassen omringt…’ is. De 1137 inwoners hielden zich eind achttiende eeuw bezig met landbouw en het verhandelen van onder andere hennep. De Gouwkade en het gebied rondom de Waddinxveense brug worden door Van Ollefen plaatsen van grote bedrijvigheid genoemd, mede door de scheepvaart en de daar verzamelde handwerklieden. Wie in die tijd een wandeling wilde maken moest er rekening mee houden dat de Dorrekenskade bij ruig weer slecht begaanbaar was door ‘het geweld des waters.’
De kerk in Waddinxveen is in 1838 afgebroken, zelfs de locatie van de oude kerk is niet meer vast te stellen. De plaats waar de pastorie ooit stond is nog wel bekend.

Met dank aan:
Bart Wiekart
conservator/archivaris
HGW (Historisch Genootschap Waddinxveen)

Langeraar-Korteraar

LANGERAAR en KORTERAAR
Dit plaatsje schaft aan menig mensch,
’T benodigd onderhoud,
Daar ’t Water Visch, en ’t Land het Graan
Geeft, zo men ’t wel bebouwd.
De AAR die t zelve in tweeën scheid,
Verbetert ’s Dorps gelegenheid.

In het Cultuur Historisch Museum Ter Aar is het hier afgebeelde schilderij uit de 19e eeuw te zien. De kerk is herkenbaar. Volgens de signatuur is het stuk geschilderd door Cornelis Gerrit Verburgh. Hij schilderde in 1860 deze voorstelling van ‘Heerlijkheid van Ter Aar’ met de Kerkbuurtse Brug over de Ringsloot, die parallel aan de Ringdijk loopt en verderop de kerk.

Met dank aan:
George Reurings
Cultuur Historische Vereniging Ter Aar

Hoe anders zien deze dorpen er ruim 200 jaar later uit. Ons rest nog de prenten en beschildering op dit servies, al zijn deze dorpsgezichten impressies en dus niet helemaal natuurgetrouw.

Vrijdag 24 april 2020

  • Theepot

De twee dorpen op de theepot zijn Boskoop en Woubrugge.

De theepot toont net als de spoelkom twee dorpen in een bijna cirkelvormig gouden omlijsting. De tuit, een kwetsbaar onderdeel van de theepot, is gerestaureerd met een zilveren montuur. Het deksel met vergulde ronde knop valt binnen de rand van de theepot. Beide dorpen tonen het leven op het water. Bij Boskoop is de trekschuit met paard ervoor op het jaagpad een leuk detail.

HET DORP BOSKOOP
Mag enig plaats of vlek op bloeij en welvaard roemen
Gewis het is dit Dorp, dus door de kunst vertoond;
Daar vleit en iever zig steeds rijklijk zag beloond,
En dat zig daarom nooid dan als vermaard hoord roemen.
’T Geboomte dat hier word gekweekt
Maakt dat het BOSKOOP nooid alom aan lof ontbreekt.

Van de Historische Vereniging Boskoop ontvingen we twee foto’s met de brug over de Gouwe. Op de ene foto van begin 20ste eeuw zien we een stalen brug. De wipbrug is vervangen. Op de foto van de huidige situatie, de kenmerkende stalen hefbrug die daar in 1935/1936 is gekomen.

Met dank aan:
Arnold Elsholz
Historische Vereniging Boskoop

 

 

 

 

 

 

 

 

Woubrugge

HET DORP WOUBRUGGE
Woubruggen’s omtrek gaf welëer
Veel Turf om te branden. –
Thans geeft het echter nog veel meer,
Door schoone vruchtbre landen.
’S Dorps welvaard bloeid ook nog daarbij
Door Binnelandsche Scheepvaardij.

 

Zaterdag 25 april 2020

  • Koffiekan

Een dorp met stadse allures.

De koffiekan heeft onder de tuit het dorp Alphen. Het leuke van deze afbeelding is dat hierop een theekoepel is te ontdekken. Extra leuk op een koffie- en theeservies en passend bij het museum over koffie en thee. In de 18e eeuw werden deze typische Hollandse bouwsels achter in de tuin van de welgestelden neergezet. Vaak stonden de theekoepels aan het doorgaande water zodat er onder het genot van een kopje thee, of iets sterkers, vertier was.

’T DORP ALPHEN
Boog’t eenig Neêrlansch dorp op aanzien en vermoogen,
Op Roem en Luister, en op weeldrige Landsdouw:
’T is Alphen, dat o haare uitgestrekt grootte
Veeleer den naam van Stad, als Dorp, verdienen zou.
Dit Dorp dat overal op’t heerlijkts is bebouwd,
Werd als het middenpunt van Rhijnlands-oord beschouwd.

Alphen is veranderd en hoe! Inmiddels uitgegroeid tot een dorp met stadse allures. Toen al zo beschreven onder de prent.

Op deze foto is nog de theekoepel aan het water te zien. Op 7 april 1916 ontstond er in het centrum een grote brand die o.a. de Nederlands Hervormde kerk veranderde in een ruïne.

 

Op een luchtfoto uit 1952 staat de theekoepel er nog. Daarna is het aanzien van het centrum vanaf de Oude Rijn totaal veranderd.

Met dank aan:
Ria en Jenny
Historische Vereniging Alphen ad Rijn

 

Zondag 26 april 2020

  • Melkkan

Wat is er mis met deze melkkan?

De melkkan heeft een dorp op de buik, met kerk, gelegen aan het water en met een zeilend schip. Eronder staat Korteraar-Langeraar. Bij de mensen die de historie kennen in deze omgeving is de prent niet bekend.
Al bladerend in de herdruk van Stad- en dorpbeschrijver van Rhijnland II, blijkt het om het dorp Koudekerk te gaan. Zou de schilder door het schilderen van zoveel dorpen in de war zijn geraakt en er per ongeluk Langeraar – Korteraar onder hebben gezet?

HET DORP KOUDEKERK
Zo lang met Kalk en Steen tot bouwing nodig heeft;
En Pannebakkerij bestendig voordeel geeft,
Zal’t Koudekerk ook niet aan’t nodige ontbreeken.
Dit Dorp roemd altoos op haar goede en vruchtbre grond,
Bij’t welk den Landman steeds zijn meeste voordeel vond.
’T d magt voorts den naam van een der aangenaamsten streeken.

 

Maandag 27 april 2020

  • kopjes

HET DORP ZEEVENHOVEN


HET DORP ZEEVENHOOVEN
ZEEVENHOOVEN mogt voorheen,
Op meer glans en aanzien roemen
Dan wel thans, daar men het Veen
Merkelykhoord minder noemen.
’t Veenen geeft hier wel ’t bestaan,
Maar eens zal ’t dorp gewis daardoor ten gronde gaan.

Er bestaat een foto van voor 1935 van een vergelijkbare kerk als afgebeeld op het kopje.

Met dank aan:
Frits Mesman
Historische Kring Liemeer

HET DORP HAZARSWOUDE



HET DORP HAZARSWOUDE
Elk roemd den Hazardswoudsche grond;
Waar men Welêer veel voordeel vond;
Daar men nog door Landbouwery,
Als ook door Boomenkweekery
En Turfhandel, het bestaan
Van’t Huisgezin, ziet voorwaards gaan.

 

Op deze foto zien we een vergelijkbare kerk als op het servies. De tekening is waarschijnlijk een samenvoeging van kerk en ophaalbrug aan de Burgemeester Warnaarkade.

Met dank aan:
Henk de Boer
Historisch Museum Hazerswoude

HET DORP SLUYPWIJK


HET DORP SLUYPWYK
Zo lang men Turf in Neerland brand,
Zal SLUYPWYK haaren goede stand,
In Rhynlands-oord niet missen
Dit Dorp heeft in veel zaaken voor.
Dan ziet men de Geschiedrol door:
Ze vind men ’t schaars bekend in ’s Lands Geschiedenissen.

Sluipwijk 1904 – uitgave T.J. Kousbroek – Gouda

Sluipwijk 1955

Sluipwijk 2011

Een mooi beeld door de eeuwen heen van Sluipwijk met het blijvende markante torentje.

Met dank aan:
Nel van der Bas
Streekmuseum Reeuwijk

HET DORP RHIJNZATERWOUDE


HET DORP RHIJNZATERWOUDE
Het Land ’t welk eertijds Veengrond was,
Daar na een ruime Waterplas,
Schenkt ons thans Graanen, en veel ander soort van Vruchten,
Men roemt dus haar gelegenheid,
Om ’t schoon hier door Natuur verspreid. –
Eens deed de watersnood dit Ambacht droevig zuchten.

T DORP OUDEWETERING


’T DORP OUDE WETERING
Dit aangenaam gelegen plaatsje,
Geniet haar welvaard meest door nutte Scheepvaardij:
Door Landbouw en Scheepstimmerwerven:
Doorsoort van Winkels en voordeel’ge Thuinderij,
Het Leidsche-meir brengt hier veel schoons en voordeel aan:
Doch ’t dreigde ’t Dorp ook wel geheel te doen vergaan.

HET DORP HOOGMADE


HET DORP HOOGMADE
Dit Dorpje legd in Rhynlands-oord,
Brengt beste Kaas en Boter voort,
En zet door haar Landbouwery
Aan Rhynland nieuwe luister by.

Tot slot

  • reacties

De schoteltjes zijn met gouden randen gedecoreerd en in het midden is een bloemmotief met lancetvormige bloemblaadjes. Op twee schotels is een sierletter L in het porselein gedrukt.

Al is het servies niet helemaal gaaf meer, het blijft toch een bijzonder koffie- en theeservies. Het roept toch nog steeds vragen op:

  1. Van wie is dit servies geweest of wie heeft het misschien in opdracht laten schilderen?
  2. Is het servies in Frankrijk of misschien in Nederland beschilderd? Door wie?
  3. Waar is de suikerpot en welk dorp heeft daar op gestaan?

Heeft u nog opmerkingen of aanvullingen, neem dan gerust contact op met de conservator van Museum Joure.

Verder dank aan de mensen die de historie van deze dorpen in Zuid-Holland hebben aangevuld. We hebben verder voor zover mogelijk geprobeerd de rechthebbenden te achterhalen van het fotomateriaal.