Expositie over ‘De klokken van Chagall’
De expositie ‘De Klokken van Chagall’ is te bezichtigen van 21 november tot en met 31 december in Museum Joure. Speciaal voor deze expositie houden ds. J.H. Hamoen op 23 november en drs. Pieter Zuidema op 10 december een lezing.
Een mysterieus motief in het werk van Marc Chagall: ouderwetse staartklokken, zwevend boven steden en landschappen. Wat wilde de kunstenaar hiermee zeggen?
‘De klokken van Chagall, na zestig jaren’. Onder deze titel herdenkt het Chagall Research Centre Wuyt een bijna vergeten episode binnen de Nederlandse kunstwereld.
In 1956 trokken drie jonge Nederlandse kunstenaars in een Lelijke Eend naar Zuid-Frankrijk. Ze kwamen terug met een litho-tekening van Marc Chagall, ‘Les Pendules’. De eerste druk vond plaats in Hilversum. Deze kunstenaars heetten Joop Beljon, Pieter Brattinga en Ed van der Elsken. Beeldhouwer Beljon schreef in 1956 een essay over de zwevende staartklokken in het werk van Marc Chagall. Grafisch ontwerper Pieter Brattinga wilde dit publiceren in het ‘Kwadraatblad’, een jaarlijkse gratis uitgave van de Hilversumse drukkerij De Jong & Co. Hierbij vatte Brattinga een vermetel plan op voor de illustratie: hij verzocht Chagall hoogstpersoonlijk om een nieuwe klok te tekenen. En jawel, de meester stemde toe! Een tocht naar ’s mans atelier in Zuid-Frankrijk volgde. Fotograaf Ed van der Elsken reisde mee om dit avontuur vast te leggen.
Terugblik
Zestig jaar later is de tijd rijp voor een terugblik. En wel in de vorm van een boekje (qua vormgeving geïnspireerd op het Kwadraatblad) dat op 8 februari 2017 in het Haagse Museum Meermanno werd gepresenteerd. Bovendien organiseert het Chagall Research Centre een reizende expositie, die in twaalf Nederlandse plaatsen neerstrijkt. Naast grafisch werk van Chagall rond het klokken-thema toont deze expositie het originele Kwadraatblad waarin de befaamde klok ‘Les Pendules´ staat afgedrukt en de steen waarop Chagall in 1956 deze litho tekende. Zuidema: “Over die reis naar Zuid-Frankrijk heeft Pieter Brattinga ooit een smakelijke redevoering gehouden. Naast Beljons essay ‘De Klokken van Chagall’ hebben we ook die tekst in het boekje opgenomen.” Verder bevat het boekje artikelen van kunsthistorica Brenda Roos en Pieter Zuidema zelf. “Ik heb wel een andere kijk op die klokken dan Beljon,” zegt Zuidema. “Vandaag de dag schrijven we niet meer zo verheven, zo wollig over kunst. En dertig jaar na Chagall’s dood kun je alles beter in perspectief plaatsen.”
Eindtijd
Destijds interpreteerde Beljon het terugkerende klokmotief als een protest van Chagall tegen de tijdgeest, die werd gedomineerd door de oprukkende techniek. Maar Zuidema relateert de klokken aan Chagall’s tijdsbeleving: “Ik ken geen andere schilder die de tijdsbeleving als onderwerp oppakt in zijn werk. In het Europese denken – dat wortelt in het oude Griekse en Joodse denken − leeft de veronderstelling dat de tijd er altijd al is geweest, maar ooit ophoudt. Denk aan een term als ‘eindtijd’. Volgens mij probeert Chagall met al die zwevende staartklokken onze reis naar die ‘oneindigheid’ vorm te geven.”
Zie ook www.chagall.nl